دوره 12، شماره 2 - ( پاییز و زمستان 1404 )                   جلد 12 شماره 2 صفحات 30-15 | برگشت به فهرست نسخه ها


XML English Abstract Print


Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

Mohammadi Khyareh M. (2025). Cognitive, Social, and Demographic Drivers of Agricultural Entrepreneurship: Evidence from Resource-Based Economies Using GEM Data. J Entrepreneurial Strategies Agric. 12(2), 15-30. doi:10.61882/jea.2025.427
URL: http://jea.sanru.ac.ir/article-1-427-fa.html
محمدی خیاره محسن.(1404). محرک‌های شناختی، اجتماعی و جمعیتی کارآفرینی کشاورزی: شواهدی از اقتصادهای مبتنی بر منابع تولید با استفاده از داده‌های GEM راهبردهای کارآفرینی در کشاورزی 12 (2) :30-15 10.61882/jea.2025.427

URL: http://jea.sanru.ac.ir/article-1-427-fa.html


گروه علوم اقتصادی، دانشگاه گنبدکاووس، گنبدکاووس، ایران
چکیده:   (171 مشاهده)
مقدمه و هدف: کارآفرینی کشاورزی یکی از ارکان اساسی تحول اقتصادی پایدار در اقتصادهای مبتنی بر منابع طبیعی (RBEs) و اقتصادهای مبتنی بر عوامل تولید (FDEs) محسوب می‌شود. این نوع کارآفرینی علاوه بر نقش مستقیم خود در افزایش بهره‌وری کشاورزی، نقشی محوری در توسعه روستایی، امنیت غذایی، تنوع درآمد و انتشار نوآوری دارد. در اقتصادهای مبتنی بر منابع، کارآفرینی کشاورزی اغلب به‌عنوان ضرورتی اقتصادی و درعین‌حال فرصتی اجتماعی پدیدار می‌شود که از تعامل میان وفور منابع طبیعی، عرضه نیروی کار و ضعف‌های نهادی شکل می‌گیرد. با این حال، با وجود اهمیت حیاتی آن برای توسعه پایدار و تحول ساختاری، شواهد تجربی در مورد عوامل تعیین‌کننده خردِ کارآفرینی کشاورزی در چنین بسترهایی هنوز اندک است. ادبیات جهانی کارآفرینی عمدتاً بر اقتصادهای پیشرفته یا کارایی‌محور متمرکز است و از بررسی بنیان‌های شناختی، اجتماعی و جمعیت‌شناختی ورود کارآفرینان در مناطق وابسته به کشاورزی غفلت کرده است. این مطالعه به این خلأ پاسخ می‌دهد و چارچوب تحلیلی یکپارچه‌ای را توسعه داده، به‌صورت تجربی آزمون می‌کند تا بررسی نماید که چگونه عوامل شناختی، اجتماعی و جمعیت‌شناختی به‌طور مشترک تصمیم افراد را برای ورود به کارآفرینی نوپای کشاورزی شکل می‌دهند. تمرکز اصلی بر سه متغیر شناختی - ادراک فرصت، خودکارآمدی، و ترس از شکست - و یک متغیر اجتماعی کلیدی یعنی شبکه‌سازی است، در حالی‌ که متغیرهای سن، جنسیت، تحصیلات و درآمد خانوار به‌عنوان کنترل لحاظ شده‌اند. بدین‌ترتیب، پژوهش حاضر درک دقیق‌تری از تعامل میان ویژگی‌های فردی با ساختارهای نهادی و محیطی در اقتصادهای مبتنی بر منابع ارائه می‌دهد. همچنین، این پژوهش با بهره‌گیری از داده‌های هماهنگ‌شده پروژه «نظرسنجی جمعیت بزرگسال» در چارچوب پایگاه داده «پایش جهانی کارآفرینی (GEM)»، دیدگاه مقایسه‌ای بین‌کشوری را به کار می‌گیرد تا ناهمگنی میان اقتصادهای نوظهور و مبتنی بر منابع را روشن سازد.
مواد و روش‌ها: تحلیل حاضر از یک طرح پژوهشی کمی و مقطعی بهره می‌گیرد که از داده‌های تجمیعی پایگاه GEM برای دوره ۲۰۲۲۲۰۱۸ استفاده می‌کند. این مجموعه داده به‌دلیل ارائه شاخص‌های استانداردشده از رفتار و نگرش کارآفرینانه در کشورها، به‌ویژه برای مقایسه‌های میان‌کشوری، بسیار مناسب است. نمونه نهایی شامل ۱۲۰۰ نفر از افراد در سن کار (۱۸ تا ۶۴ سال) از پنج اقتصاد مبتنی بر منابع طبیعی است: هند، قزاقستان، ایران، ویتنام و ماداگاسکار. انتخاب این کشورها بر اساس اشتراک در ویژگی‌هایی همچون وابستگی به منابع طبیعی، ساختارهای نهادی در حال گذار و درجات متفاوت اتکای اقتصادی به کشاورزی انجام شده است. متغیر وابسته، ورود به کارآفرینی نوپای کشاورزی، به‌صورت متغیر دوحالته تعریف شده است (۱ = مشارکت در راه‌اندازی فعالیت کشاورزی، ۰ = غیر از آن). متغیرهای مستقل شامل سه عامل شناختی (ادراک فرصت، خودکارآمدی و ترس از شکست) و یک شاخص سرمایه اجتماعی (شبکه‌سازی) است که همگی به‌صورت شاخص‌های دوحالته و بر اساس استاندارد GEM کدگذاری شده‌اند. متغیرهای کنترلی شامل سن (پیوسته)، جنسیت (دوحالته)، سطح تحصیلات (چهار متغیر مجازی برای ابتدایی، متوسطه، پسادبیرستان و دانشگاه) و سطح درآمد خانوار (دو متغیر مجازی بر اساس سه‌کات درآمدی ملی) هستند. برای برآورد احتمال ورود به کارآفرینی، از مدل رگرسیون لوجیت دودویی استفاده شده است. آزمون‌های تشخیصی شامل آزمون نیکویی برازش هاسمر- لمشو و تحلیل عامل تورم واریانس (VIF) نشان‌دهنده کفایت مدل و نبود هم‌خطی چندگانه هستند. فرضیه‌های رقابتی برای سنجش قدرت نسبی عوامل شناختی در برابر عوامل اجتماعی آزمون شده‌اند تا مشخص شود کدام دسته از محرک‌ها - ادراک فرصت یا عوامل اجتماعی - در تبیین ورود به کارآفرینی کشاورزی غالب است.
یافته‌ها: نتایج تجربی بر نقش محوری عوامل شناختی در شکل‌گیری ورود به کارآفرینی کشاورزی تأکید دارند. در میان آن‌ها، ادراک فرصت قوی‌ترین تأثیر را نشان داده است، که از اثر خودکارآمدی فراتر می‌رود. این یافته حاکی از آن است که در اقتصادهای مبتنی بر منابع، شناسایی فرصت‌های واقعی کشاورزی نسبت به باور به توانایی فردی در کارآفرینی، نقش تعیین‌کننده‌تری دارد. این امر با دیدگاهی هم‌راستا است که در محیط‌های نهادی شکننده و دارای محدودیت مالی، هوشیاری شناختی و توان تشخیص فرصت‌ها پیش‌شرط‌های اصلی اقدام کارآفرینانه محسوب می‌شوند. جالب آنکه ترس از شکست رابطه معناداری با ورود به کارآفرینی نداشته است، که نشان می‌دهد انگیزه‌های ناشی از ضرورت - که ریشه در کمبود فرصت شغلی و ناامنی درآمدی دارند - اثر بازدارنده ریسک‌گریزی را کاهش می‌دهند. تحلیل همچنین نشان می­دهد که شبکه‌سازی تأثیر مثبتی بر احتمال آغاز فعالیت کشاورزی دارد، اما اندازه اثر آن کمتر از متغیرهای شناختی است. این نتیجه فرضیه غلبه سرمایه اجتماعی بر عوامل شناختی در محیط‌های محدود از نظر منابع را رد می‌کند و نشان می‌دهد هرچند شبکه‌ها دسترسی به اطلاعات و منابع غیررسمی را تسهیل می‌کنند، اما جهت‌گیری شناختی فردی همچنان عامل آغازین اصلی است. در میان متغیرهای جمعیت‌شناختی، سن تأثیر منفی بر احتمال کارآفرینی دارد؛ یعنی افراد جوان‌تر تمایل بیشتری به شروع فعالیت‌های کشاورزی دارند. جنسیت اثر معناداری نشان داده است، به‌گونه‌ای که مردان 73/1 برابر بیش از زنان احتمال ورود به کارآفرینی کشاورزی دارند، که بازتابی از موانع ساختاری و فرهنگی پایدار در مشارکت زنان در کشاورزی است. تحصیلات اثر مثبت و معناداری دارد و نشان می‌دهد که سطوح بالاتر تحصیلی، به‌ویژه آموزش دانشگاهی، توانایی شناسایی و بهره‌برداری از فرصت‌های کشاورزی را افزایش می‌دهد. در مقابل، درآمد خانوار تأثیر معناداری ندارد، که می‌تواند ناشی از همسانی نسبی محدودیت‌های مالی میان نمونه‌ها یا نقش جبران‌کننده تأمین مالی غیررسمی باشد.
نتیجه‌گیری: یافته‌های این پژوهش شواهد تجربی جدیدی درخصوص عوامل مؤثر بر کارآفرینی کشاورزی در اقتصادهای مبتنی بر منابع ارائه می‌دهند. نتایج نشان می‌دهند که ورود به کارآفرینی در کشاورزی عمدتاً از فرآیندهای شناختی - به‌ویژه ادراک فرصت - ناشی می‌شود، نه از عوامل اجتماعی یا محدودیت‌های رفتاری ناشی از ترس. این نتیجه دیدگاه‌های رایج مبنی بر برتری سرمایه اجتماعی در کارآفرینی را به چالش می‌کشد و بر اهمیت توانایی‌های شناختی به‌عنوان محور اصلی تصمیم‌گیری کارآفرینانه در کشورهای با درآمد پایین و متوسط تأکید دارد.
از منظر نظری، این پژوهش با نشان دادن وابستگی زمینه‌ای محرک‌های کارآفرینی گامی پیشرو محسوب می‌شود. یافته‌ها بیانگر آن هستند که تأثیر نسبی عوامل شناختی، اجتماعی و جمعیت‌شناختی تابعی از ویژگی‌های ساختاری گسترده‌تر نظیر کیفیت نهادی، بلوغ بازار و نوع مشوق‌های اقتصادی است. ادغام دیدگاه‌های شناختی و اجتماعی در قالب یک مدل واحد، درک جامع‌تری از رفتار کارآفرینانه در محیط‌های در حال توسعه و وابسته به منابع ارائه می‌دهد.
از منظر سیاست‌گذاری، نتایج این پژوهش حاوی چند پیام کلیدی هستند. تقویت نظام‌های اطلاعات بازار و زیرساخت‌های دیجیتال می‌تواند از طریق بهبود دسترسی به داده‌های به‌موقع و مرتبط در حوزه بازارها و فناوری‌های کشاورزی، به ارتقای ادراک فرصت منجر شود. گنجاندن آموزش کارآفرینی در برنامه‌های آموزشی کشاورزی نیز به افزایش خودکارآمدی و مهارت‌های فنی انجامیده، زمینه‌ساز شکل‌گیری فرهنگ کارآفرینی فعال‌تر و نوآورانه‌تر خواهد بود. همچنین، طراحی سیاست‌های هدفمند برای رفع موانع جنسیتی، از جمله محدودیت زنان در دسترسی به اعتبار، زمین و آموزش، ضرورتی انکارناپذیر است. در نهایت، توسعه برنامه‌های کارآفرینی ویژه جوانان می‌تواند پویایی این قشر را در مسیر ایجاد کسب‌وکارهای پایدار کشاورزی هدایت کند.

متن کامل [PDF 1295 kb]   (9 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: کارآفرینی در کشاورزی
دریافت: 1403/11/10 | پذیرش: 1404/3/5

فهرست منابع
1. Afandi, E., Kermani, M., & Mammadov, F. (2017). Social capital and entrepreneurial process. International Entrepreneurship and Management Journal, 13(3), 685-716. [DOI:10.1007/s11365-016-0421-8]
2. Al Bakri, A., & Mehrez, A. (2017). Factors influencing entrepreneurial intentions among Arab students. International Journal of Entrepreneurship, 21(3), 1-17.
3. Aldrich, H., Zimmer, C., & Jones, T. (1986). Small business still speaks with the same voice: a replication of 'the voice of small business and the politics of survival'. The Sociological Review, 34(2), 335-356. [DOI:10.1111/j.1467-954X.1986.tb02705.x]
4. Ali, J. (2016). Performance of small and medium-sized food and agribusiness enterprises: evidence from Indian firms. International Food and Agribusiness Management Review, 19(4), 53-64 [DOI:10.22434/IFAMR2016.0024]
5. Alsos, G. A., Carter, S., & Ljunggren, E. (2011). The handbook of research on entrepreneurship in agriculture and rural development. Edward Elgar Publishing. [DOI:10.4337/9780857933249]
6. Arenius, P., & Minniti, M. (2005). Perceptual variables and nascent entrepreneurship. Small Business Economics, 24(3), 233-247. [DOI:10.1007/s11187-005-1984-x]
7. Audretsch, D. B., Grilo, I., & Thurik, A. R. (2007). Handbook of research on entrepreneurship policy. Edward Elgar Publishing. [DOI:10.4337/9781847206794]
8. Bandura, A. (1977). Self efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84(2), 191-215. [DOI:10.1037/0033-295X.84.2.191]
9. Barnes, A. P., Hansson, H., Manevska Tasevska, G., Shrestha, S. S., & Thomson, S. G. (2015). The influence of diversification on long term viability of the agricultural sector. Land Use Policy, 49, 404-412. [DOI:10.1016/j.landusepol.2015.08.023]
10. Baumol, W. J. (1996). Entrepreneurship: Productive, unproductive, and destructive. Journal of Business Venturing, 11(1), 3-22. [DOI:10.1016/0883-9026(94)00014-X]
11. Boyd, N. G., & Vozikis, G. S. (1994). The influence of self efficacy on the development of entrepreneurial intentions and actions. Entrepreneurship Theory and Practice, 18(4), 63-77. [DOI:10.1177/104225879401800404]
12. Brixy, U., & Hessels, J. (2010). Human capital and start-up success of nascent entrepreneurs. EIM Research, Reports H 201013. [DOI:10.1007/978-1-4419-7536-2_5]
13. Chen, C. C., Greene, P. G., & Crick, A. (1998). Does entrepreneurial self efficacy distinguish entrepreneurs from managers? Journal of Business Venturing, 13(4), 295-316. [DOI:10.1016/S0883-9026(97)00029-3]
14. Coleman, J. S. (1988). Social capital in the creation of human capital. American Journal of Sociology, 94, S95-S120. [DOI:10.1086/228943]
15. Davidsson, P., & Honig, B. (2003). The role of social and human capital among nascent entrepreneurs. Journal of Business Venturing, 18(3), 301-331. [DOI:10.1016/S0883-9026(02)00097-6]
16. de Sousa Filho, J. M., de Souza Lessa, B., Garcia Salirrosas, E. E., & de Carvalho Castro, J. L. (2023). The role of fear of failure on students' entrepreneurial intentions in Latin America. The International Journal of Management Education, 21(3), 100880. [DOI:10.1016/j.ijme.2023.100880]
17. Grande, J., Madsen, E. L., & Borch, O. J. (2011). The relationship between resources, entrepreneurial orientation and performance in farm based ventures. Entrepreneurship & Regional Development, [DOI:10.1080/08985620903183710]
18. 23(3-4), 89-111.
19. Granovetter, M. (2002). A theoretical agenda for economic sociology. Theory and Society, 48, 35-60.
20. Greene, W. H. (2008). The econometric approach to efficiency analysis. In The Measurement of Productive Efficiency and Productivity Growth, 1(1), 92-250. [DOI:10.1093/acprof:oso/9780195183528.003.0002]
21. Gujarati, D. N. (2021). Essentials of econometrics. Sage Publications.
22. Hair, J. F., Anderson, R. E., Tatham, R. L., & Black, W. C. (1998). Multivariate Data Analysis (5th ed.). Prentice Hall.
23. Hill, S., Ionescu Somers, A., Coduras, A., Guerrero, M., Roomi, M. A., Bosma, N., Sahasranamam, S., & Shay, J. (2022). Global Entrepreneurship Monitor 2021/2022 Global Report: Opportunity Amid Disruption. Expo 2020 Dubai.
24. Jamshidi, O., Sobhani, S. M. J., Mokhber Dezfoli, A., & Hajimirrahimi, S. D. (2023). Strategic analysis of the development of agricultural businesses (study of Karaj County). Journal of Economics and Agriculture, 10(1), 93-106. [In Persian] [DOI:10.61186/jea.10.19.93]
25. Jia, X., Zhang, N., Tong, T., Li, Y., & Han, R. (2025). Social networks, financial knowledge, and urban-rural family entrepreneurship. Frontiers in Rural Development, 76, 107029. [DOI:10.1016/j.frl.2025.107029]
26. Kalleberg, A. L., & Leicht, K. T. (1991). Gender and organizational performance: Determinants of small business survival and success. American Sociological Review, 34(1), 136-161. [DOI:10.2307/256305]
27. Krueger Jr, N. F. (2003). The cognitive psychology of entrepreneurship. In Handbook of entrepreneurship [DOI:10.1007/0-387-24519-7_6]
28. research: An interdisciplinary survey and introduction (pp. 105-140). Boston, MA: Springer US.
29. Langowitz, N., & Minniti, M. (2007). The entrepreneurial propensity of women. Entrepreneurship Theory and Practice, 31(3), 341-364. [DOI:10.1111/j.1540-6520.2007.00177.x]
30. Lans, T., Seuneke, P., & Klerkx, L. (2020). Agricultural entrepreneurship. In Encyclopedia of Creativity, Invention, Innovation, and Entrepreneurship (pp. 43-49). Springer. [DOI:10.1007/978-3-319-15347-6_496]
31. Lans, T., Van Galen, M., Verstegen, J., Biemans, H., & Mulder, M. (2014). Searching for entrepreneurs among small business owner managers in agriculture. Journal of Learning Studies, 68, 41-51. [DOI:10.1016/j.njas.2013.12.001]
32. Light, I., & Dana, L. P. (2013). Boundaries of social capital in entrepreneurship. Entrepreneurship Theory and Practice, 37(3), 603-624. [DOI:10.1111/etap.12016]
33. Liñán, F., & Chen, Y. W. (2009). Development and cross cultural application of a specific instrument to measure entrepreneurial intentions. Entrepreneurship Theory and Practice, 33(3), 593-617. [DOI:10.1111/j.1540-6520.2009.00318.x]
34. Luyckx, M., & Reins, L. (2022). The future of farming: The (non)sense of big data predictive tools for sustainable EU agriculture. Sustainability, 14(20), 12968. [DOI:10.3390/su142012968]
35. Markussen, S., & Røed, K. (2017). The gender gap in entrepreneurship: The role of peer effects. Journal of Economics & Business Organization, 134, 356-373. [DOI:10.1016/j.jebo.2016.12.013]
36. McElwee, G. (2008). A taxonomy of entrepreneurial farmers. International Journal of Entrepreneurship and Small Business, 6(3), 465-478. [DOI:10.1504/IJESB.2008.019139]
37. McKelvie, A., & Wiklund, J. (2010). Advancing firm growth research: A focus on growth mode instead of growth rate. Entrepreneurship Theory and Practice, 34(2), 261-288. [DOI:10.1111/j.1540-6520.2010.00375.x]
38. McMullen, J. S., & Shepherd, D. A. (2006). Entrepreneurial action and the role of uncertainty in the theory of the entrepreneur. Academy of Management Review, 31(1), 132-152. [DOI:10.5465/amr.2006.19379628]
39. Minniti, M., & Nardone, C. (2007). Being in someone else's shoes: The role of gender in nascent entrepreneurship. Small Business Economics, 28(2), 223-238. [DOI:10.1007/s11187-006-9017-y]
40. Minniti, M., & Naudé, W. (2010). What do we know about the patterns and determinants of female entrepreneurship across countries? In M. Minniti (Ed.), Entrepreneurship and Development Research, Vol. 22 (pp. 277-293). Springer. [DOI:10.1057/ejdr.2010.17]
41. Nabi, G., & Liñán, F. (2013). Considering business start up in recession time: The role of risk perception and economic context in shaping entrepreneurial intent. International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research, 19(6), 633-655. [DOI:10.1108/IJEBR-10-2012-0107]
42. Nahapiet, J., & Ghoshal, S. (1998). Social capital, intellectual capital, and the organizational advantage. Academy of Management Review, 23(2), 242-266. [DOI:10.2307/259373]
43. Pindado, E., & Sánchez, M. J. (2017). Researching the entrepreneurial behaviour of new and existing ventures in European agriculture. Small Business Economics, 49, 421-444. [DOI:10.1007/s11187-017-9837-y]
44. Poulton, C., Kydd, J., & Dorward, A. (2006). Overcoming market constraints on pro poor agricultural growth in Sub Saharan Africa. Development Policy Review, 24(3), 243-277. [DOI:10.1111/j.1467-7679.2006.00324.x]
45. Ramos Rodriguez, A. R., Medina Garrido, J. A., Lorenzo Gómez, J. D., & Ruiz Navarro, J. (2010). What you know or who you know? The role of intellectual and social capital in opportunity recognition. International Small Business Journal, 28(6), 566-582. [DOI:10.1177/0266242610369753]
46. Rubin, D. B. (2004). Multiple Imputation for Nonresponse in Surveys (Vol. 81). John Wiley & Sons.
47. Sardar Shahraki, A., & Tash, M. J. (2023). Prioritization of factors affecting the development of rural agricultural entrepreneurship in Sistan region. Journal of Economics and Agriculture, 10(2), 31-45. [In persian] [DOI:10.61186/jea.10.20.29]
48. Schnell, I., Greenberg, Z., Arnon, S., & Shamai, S. (2017). Entrepreneurship in the periphery and local growth: The case of northern Israel. GeoJournal, 82, 217-229. [DOI:10.1007/s10708-015-9676-9]
49. Shane, S., & Venkataraman, S. (2000). The promise of entrepreneurship as a field of research. Academy of Management Review, 25(1), 217-226. [DOI:10.5465/amr.2000.2791611]
50. Shaver, K. G., & Scott, L. R. (1992). Person, process, choice: The psychology of new venture creation. Entrepreneurship Theory and Practice, 16(2), 23-46. [DOI:10.1177/104225879201600204]
51. Vaillant, Y., & Lafuente, E. (2007). Do different institutional frameworks condition the influence of local fear of failure and entrepreneurial examples over entrepreneurial activity? Entrepreneurship & Regional Development, 19(4), 313-337. [DOI:10.1080/08985620701440007]
52. Vossenberg, S. (2013). Women entrepreneurship promotion in developing countries: What explains the gender gap in entrepreneurship and how to close it. Making Social Work Practice Sustainable, 8(1),
53. William, B. (1996). Entrepreneurship: Productive, unproductive, and destructive. Journal of Business Venturing, 11(1), 3-22. [DOI:10.1016/0883-9026(94)00014-X]
54. World Bank. (2022). Global Economic Prospects, January 2022. World Bank Publications.
55. Zhao, W., Yang, T., Hughes, K. D., & Li, Y. (2021). Entrepreneurial alertness and business model innovation: The role of entrepreneurial learning and risk perception. Journal of Entrepreneurial Marketing, 17(2), 839-864. [DOI:10.1007/s11365-020-00637-2]

ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA

ارسال پیام به نویسنده مسئول


بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به راهبردهای کارآفرینی در کشاورزی می‌باشد.

طراحی و برنامه نویسی: یکتاوب افزار شرق

© 2025 CC BY-NC 4.0 | Journal of Entreneurship and Agriculture

Designed & Developed by: Yektaweb