سیده مریم سلیمانی تکلیمی، غلامحسین عبداله زاده، محمدشریف شریف زاده،
دوره ۶، شماره ۱۲ - ( ۱۰-۱۳۹۸ )
چکیده
تحقیق کاربردی حاضر با رویکرد برنامه ریزی راهبردی با هدف تحلیل وضعیت و تدوین راهبردهای توسعهی زنجیره ی عرضه ی زیتون در شهرستان رودبار، استان گیلان و در دو مرحله در سال ۱۳۹۷ اجرا شد. مرحله نخست به صورت مصاحبه های کیفی و مرحله دوم به صورت پیمایش پرسشنامه ای به انجام رسید. از یافته های مرحله اول، برای تشریح مسئله و کلیات طرح تحقیق و نیز توسعه ابزار تحقیق در مرحله دوم استفاده شد. بدین ترتیب، تعداد ۴۳ عامل خارجی (۲۶ مورد فرصتها و ۱۷ مورد تهدیدها) و ۶۶ عامل داخلی (۲۵ مورد قوت ها و ۴۱ مورد ضعف ها) شناسایی شدند. در مرحله دوم نسبت به تدوین یافته های مرحله اول در قالب یک پرسشنامه برای ارزیابی و تدوین راهبردها بر مبنای چارچوب تحلیلی SWOT و ماتریس برنامه ریزی راهبردی اقدام شد. روایی صوری و محتوایی ابزار تحقیق (پرسشنامه محققساخته) بر اساس نظر گروهی از خبرگان (شامل گروهی اعضای هیأت علمی دانشگاه و مروجان کشاورزی منطقه) تأمین شد. برای افزایش روایی ابزار برخی گویه ها حذف یا ادغام شدند. پایایی آن نیز از طریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ بین ۷۹/۰ تا ۹۱/۰ تأیید شد. جامعه آماری تحقیق در این مرحله شامل تما بهره برداران زیتون در شهرستان رودبار (۱۶۰۰۰N=) بود. طبق جدول نمونه گیری کرجسی و مورگان، حجم نمونه ۳۷۵ نفر به روش نمونهگیری تصادفی ساده انتخاب شد. نتایج رتبه بندی گویه ها نشان داد که «شهرت زیتون شهرستان رودبار (برند مکانی)» به عنوان نقطه قوت، «عدم شناخت ظرفیت بازارهای بین المللی توسط تولیدکنندگان زیتون در سطح شهرستان» به عنوان نقطه ضعف، «امکان ورود آفات (مگس زیتون، پسیل زیتون و ...) از مرزها به استان» به عنوان تهدید و «امکان افزایش ارزش محصول زیتون از طریق بهبود روش کاشت، داشت و پس از برداشت» به عنوان فرصت دارای بالاترین اولویت هستند. یافته های تحلیل SWOT نشان داد که مجموع امتیاز عوامل داخلی به ترتیب ۸۵۷/۲ و ۴۷۹/۳ و مجموع امتیاز عوامل خارجی به ترتیب ۲۲۴/۳ و ۰۵۸/۳ می باشد. با توجه به نتایج به دست آمده راهبردهای توسعهی زنجیره ی عرضه ی به راهبردهای رقابتی نزدیک می باشد. از بین راهبردهای رقابتی این موارد اهمیت بیشتری داشته است: «ترویج کشت ارقام پربازده و مشتری پسند»، «ترویج شیوه های آبیاری مدرن مانند آبیاری قطره ای»، «احداث نهالستان تولید نهال در سطح شهرستان جهت سهولت دسترسی به نهال ارقام پربازده»، «واگذاری زمین های دولتی با تسهیلات حمایتی جهت افزایش سطح زیر کشت»، «ترغیب دانش آموختگان بخش کشاورزی جهت احداث باغ های مکانیزه و اصولی از طریق طرح های حمایتی ویژه».
سارا رنجبر، حسین مهدیزاده، نعمتاله شیری،
دوره ۱۱، شماره ۲ - ( ۶-۱۴۰۳ )
چکیده
چکیده مبسوط
مقدمه و هدف: گرچه بررسیها از وجود برنامههای گسـترده و درعینحال پراکنده طی سالهای پس از انقلاب در زمینه رفع محرومیت، به سـازی و عمـران روستایی، با تخصیص اعتبارات لازم در زمینهی برنامههای روستایی حکایت میکند. با اینحال به نظر میرسد همچنان محرومیت، فقر و نابرابری در مناطق روستایی حاکم است. آثار این وضعیت در مسائل و مشکلات مناطق روستایی از جمله بیکاری افراد خانواده، تخلیه جمعیتی و تخریب کالبدی روستا، فقر و نابرابری، فقدان دسترسی به امکانات آموزشـی و بهداشتی، وابسـتگی روزافزون بـه حمایتهای اجتماعی دولت، عدم توانایی در مواجه با تغییرات اقلیم، ضعف زیرساختها، تخریب زمین، کشاورزی کم بازده، از بین رفتن مراتع با ارزش و سطح پایین درآمد، نمایان میشود. بخش کشاورزی برای تحقق مأموریتهای خود از جمله تامین امنیت غذایی جامعه و ایفای نقش موثر در تقویت استقلال ملی، نیازمند گذر سریع از مرحله تولید معیشتی و سنتی به مرحله تولید صنعتی و تجاری است. در این راستا، توسعه کشاورزی میتواند زمینههای جذب امکانات و خدمات را در روستا فراهم آورده و عامل مهمی در جهت جلوگیری از بیکاری و پیامدهای منفی و معضلات ناشی از آن باشد و از میان محصولات کشاورزی، درختان زیتون به دلیل عمر طولانی، سازگاری با طیف نسبتاً وسیعی از شرایط محیطی، جنبههای تاریخی و ارزش بالای آنها در تغذیه و سلامت انسان، از دیرباز مورد توجه جوامع مختلف بوده است؛ چراکه توسعه کشت زیتون در منطقه، عامل مهمی برای جذب نیروی کار، ایجاد اشتغال، درآمدزایی، کاهش بیکاری و بهخصوص جلوگیری از مهاجرتهای گروهی و تخلیه نیروی انسانی از روستاهاست. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف شناسایی راهکارهای توسعه کشت زیتون در نواحی روستایی شهرستان ریجاب (استان کرمانشاه) طراحی و انجام شد.
مواد و روشها: پژوهش حاضر از لحاظ هدف در دسته پژوهشهای کاربردی و در گردآوری و تحلیل دادهها جزو پژوهشهای توصیفی پیمایشی بهشمار میرود. برای دستیابی به هدف پژوهش از رویکرد ترکیبی (کیفی- کمی) و روش دلفی و تکنیک تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد. جامعه مورد مطالعه در این تحقیق کشاورزان زیتونکار نمونه و پیشرو، کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی و پژوهشگران موضوعی در شهرستان دالاهو در استان کرمانشاه بودند که ۲۱ نفر از آنها بهروش نمونه گیری هدفمند از نوع گلوله برفی، بهعنوان اعضای پانل دلفی انتخاب شدند. در این تحقیق پس از سه دور بررسی، در خصوص راهکارهای توسعه کشت زیتون در مناطق روستایی شهرستان ریجاب اجماع حاصل شد. ابزار اصلی تحقیق در دور اول دلفی پرسشنامه با سوالات باز پاسخ، در نوبت دوم و سوم پرسشنامه با سوالات بسته و باز پاسخ و در مرحله تکنیک تحلیل سلسله مراتبی، پرسشنامه مقایسه زوجی بود. دادهها با استفاده از کدگذاری، تحلیل محتوا عرفی و آمار توصیفی در محیط نرمافزارهای SPSS، Excel و Expert Choice مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافتهها: بر اساس نتایج پژوهش، برای توسعه کشت زیتون در نواحی روستایی شهر ریجاب، ۲۷ راهکار در قالب ۴ دسته کلی، شامل راهکارهای آموزشی و مهارتی، راهکارهای فرهنگی و اجتماعی، راهکارهای زیرساختی و خدماتی و راهکارهای اقتصادی و حمایتی، شناسایی گردید و از این بین بیشترین فراوانی به راهکارهای اقتصادی و حمایتی، اختصاص داشت. همچنین، براساس یافتههای پژوهش مشخص گردید که راهکارهای پرداخت تسهیلات کمبهره به احداث باغهای زیتون، توسعه صنایع فرآوری و بستهبندی زیتون، به ترتیب بیشترین اهمیت و بهعبارتی مناسبترین راهکارهای توسعه کشت زیتون در نواحی روستایی شهر ریجاب هستند.
نتیجهگیری: کشت زیتون در مناطق داری شرایط اکولوژیکی مناسب، باعث رونق بخشیدن به باغداری منطقه شده که در بلندمدت، درآمدی پایدار و دائمی برای باغداران به همراه دارد. از طرفی کشت باغات زیتون از طریق بهکارگیری نیروی کار در تمامی مراحل از احداث باغ تا برداشت محصول، باعث رونق اشتغالزایی و ایجاد فرصتهای شغلی در مناطق کشت کننده زیتون میگردد و این توسعه باغات زیتون و افزایش میزان تولید آن، مزیتی رقابتی ایجاد خواهد کرد که باعث جذب سرمایهگذاران از مناطق دیگر میشود. علاوه بر این توسعه باغات زیتون بر معیشت و امنیت غذایی پایدار روستایی اثرگذار بوده و رفاه اجتماعی را به دنبال دارد. براساس یافتههای پژوهش حاضر، برنامهها و اقداماتی برای پرداخت تسهیلات کم بهره برای احداث باغات زیتون، توسعه صنایع تبدیلی و بستهبندی زیتون، تلاش برای جذب سرمایهگذاران بومی، منطقهای و ملی توسعه باغات زیتون، توسعه زیرساختهای آموزشی و ترویجی در این زمینه، کاشت، پرورش و برداشت زیتون، ایجاد کارگاه روغنکاری زیتون، تهیه نهال یارانهای و رایگان، توسعه صنایع تبدیلی برای کاهش خامفروشی زیتون و برگزاری دوره آموزشی-مهارتی کاشت و استفاده از زیتون را میتوان پیشنهاد کرد. در این راستا، نظر به اینکه کشت زیتون در منطقه ریجاب به دلیل برخورداری از شرایط اکولوژیکی مناسب، باعث رونق بخشیدن به باغداری شده است که این امر در بلندمدت باعث توسعه کسبوکارهای کشاورزی پایدار و دستیابی کشاورزان به درآمد پایدار و دائمی میگردد، لذا پیشنهاد میگردد که با انجام پروژههای تحقیقاتی و طرحهای مکانیابی با تکیه بر مطالعات دقیق اقلیمی، خاکشناسی و غیره، مکانهای مناسب برای توسعه باغات زیتون، شناسایی گردد. با ایجاد مزارع آزمایشی و نمایشی و با نظارت مراکز تحقیقاتی و پژوهشی، کشاورزان را به کشت زیتون ترغیب کنند. با مدرنیزه کردن روشهای استخراج روغن و اصلاح شرایط انباری، از کاهش کیفیت و فساد محصول زیتون جلوگیری کرد و در نهایت با توجه به اینکه بیشتر زمینهای زراعی شهر ریجاب کوهستانی و شیبدار است، با سرمایهگذاری و استفاده از تسهیلات بانکی و یارانههای کشاورزی جهت توسعه باغات زیتون، میتوان از فرسایش خاک در این مناطق جلوگیری کرد.