زبیده کوچکی، فاطمه رزاقی بورخانی، فاطمه قربانی پیرعلیدهی، طاهر عزیزی خالخیلی،
دوره ۱۱، شماره ۱ - ( ۵-۱۴۰۳ )
چکیده مبسوط
مقدمه و هدف: جهان با چالشهای زیستمحیطی بیسابقهای همچون تغییرات آب و هوا، از دست دادن تنوع زیستی، کاهش منابع و آلودگی مواجه است. این چالشها تهدیدی جدی برای رفاه انسان، توسعه اقتصادی و ثبات اجتماعی است. برای مقابله با این چالشها، نیاز به راهحلهای نوآورانه مانند کارآفرینی سبز وجود دارد که بتواند اثرات مثبت زیستمحیطی و اجتماعی و ارزش اقتصادی ایجاد کند. ازاینرو، همگام با توسعه پایدار اجتماعی و اقتصادی، کارآفرینی سبز برای کمک به نجات محیطزیست از نابودی، با حفظ پتانسیل اکوسیستم، سازگاری با تغییرات آب و هوا، مدیریت منابع آب و بهبود زنجیره ارزش کشاورزی، توسعه کشاورزی چند کارکردی و سلامت جامعه همراه است. همچنین، گلخانهها میتوانند گزیداری برای تبدیل و حفظ یک کسبوکار تجاری و پایدار در طول زمان ارائه دهند. با افزایش روزافزون سیستمهای تولید گلخانهای نگرانیهای زیستمحیطی در رابطه با مصرف انرژی مرتبط با کنترل دما (گرمایش/سرمایش)، مدیریت منابع آب، استفاده بیش از حد از کودها و مواد شیمیایی کشاورزی افزایش یافته است. کارآفرینی سبز در گلخانه با ایجاد فرصتهای اقتصاد سبز به کاهش انتشار گازهای گلخانهای، پایداری زیستمحیطی و افزایش بهرهوری کمک میکند. توجه به کشتهای گلخانهای و توسعه آن از بهترین شیوهها برای تغییر الگوی کشت از سنتی به علمی در استانهای خشک و نیمهخشک ایران با منابع آبی محدود از جمله استان گلستان است که نقش مهمی در افزایش تولید، اشتغال، درآمد و بهرهوری در مصرف آب و تأمین امنیت غذایی پایدار و امنیت آبی دارند. با برتری اقلیم خشک و نیمهخشک استان گلستان بهدلیل افزایش دما، وابسته بودن کشاورزی به دیمکاری، محدودیت منابع آبی، کاهش بارندگی، نیاز به صرفهجویی و تغییر کشت، ترویج و توسعه سیستمهای کشت گلخانهای برای تداوم کشت با رعایت ملاحظات زیستمحیطی ضروری است. هدف اصلی این تحقیق بررسی دستاوردهایی است که از طریق استقرار کارآفرینی سبز در راستای ملاحظات پایداری در واحدهای تولید گلخانههای سبزی و صیفیجات تحقق مییابد.
مواد و روشها: پژوهش حاضر، از منظر هدف از نوع کاربردی و از لحاظ شیوه گردآوری دادهها، توصیفی و از نوع استنباطی با تحلیل ماتریس واریانس و از نظر زمان از نوع مقطعی است. جامعه آماری مطالعه، شامل تمامی گلخانهداران تولید سبزی و صیفیجات استان گلستان است که به صورت تمامشماری حدود ۷۰ نفر انتخاب شدند. ابزار جمعآوری اطلاعات پرسشنامه بود که به صورت میدانی و مصاحبهای تکمیل شد، پایایی درونی با استفاده از محاسبه آلفای کرونباخ و نیز پایایی ترکیبی بررسی شد. روایی (صوری و محتوایی) پرسشنامه بر اساس نظر جمعی از کارشناسان و متخصصان کارآفرینی و محیطزیست و اعضای هیئت علمی دانشگاه تأیید گردید. روایی همگرا و واگرا مدل به ترتیب با استفاده از شاخص میانگین واریانس استخراجشده و ماتریس فورنل و لارکر تأیید گردید. برای تحلیل دادهها از روش تحلیل عاملی تأییدی مبتنی بر روش حداقل مربعات جزیی با نرمافزار Smart PLS نسخه ۳,۰ استفاده شد.
یافتهها: هدف اصلی این پژوهش، دستهبندی مؤلفههای تبیینکننده استقرار کارآفرینی سبز از دیدگاه گلخانهداران سبزی و صیفی در استان گلستان با روش تحلیل عاملی تاییدی بود. متغیرهای مورد استفاده برای شناسایی دستاوردهای کارآفرینی سبز شامل دو گروه از متغیرهای آشکار و متغیرهای پنهان (نهفته) بودند. در مجموع شاخصهای دستاورد با ۱۸ گویه و ۶ مؤلفه وارد تحلیلعاملی تأییدی شد. مطابق تحقیق دستاوردهای استقرار کارآفرینی سبز در راستای دستیابی به توسعه پایدار کارآفرینی روستایی در سه بعد اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی بررسی شدهاست که مؤلفههای اصلی دستاوردهای کارآفرینی سبز براساس ضریب مسیر به ترتیب شامل ۶ مؤلفه: (۱) ترویج رفتار سلامت ایمنی جامعه (با ضریب مسیر ۰/۸۳۳)؛ (۲) مشارکتپذیری و توانمندسازی کشاورزی (با ضریب مسیر ۰/۸۱۴)؛ (۳) رضایت و اعتماد مصرفکننده (با ضریب مسیر ۰/۶۳۲)؛ (۴) تضمین بازار محصول (با ضریب مسیر ۰/۵۵۳)؛ (۵) رقابتپذیری در بازار (با ضریب مسیر ۰/۴۴۲)؛ و (۶) ترویج مدیریت عملیات سبز (با ضریب مسیر ۰/۳۷۰) میباشد.
نتیجهگیری: کارآفرینی سبز نوعی از کارآفرینی همراه با نوآوری است که در راستای بهرهبرداری از فرصتهای خلاقانه برای منافع اقتصادی در جامعه، با رعایت اصول توسعه پایدار و حفظ محیطزیست و مصرف بهینه به بهبود کیفیت زندگی جوامع کمک میکند. لذا، برای دستیابی به این هدف لازم است کارآفرینی سبز در بستر آموزش و ترویج با فرهنگسازی و تبلیغات رسانهای در زمینه برندهای محصولات سالم داخلی به فرهنگسازی و آگاهی بخشی به محصولات سبز و افزایش تقاضای محصول سبز کمک کند و نیز حمایتهای نهادی و دولتی با پرداخت یارانه به نهادههای تولید سالم مانند سموم آلی و ارگانیک و بذرهای اصلاحشده و یارانه تجهیزات آبیاری مانند آبیاری قطرهای و آزمایش خاک و باقیمانده سموم شیمیایی برای ترغیب کشاورزان به تولید محصول سبز صورت گیرد. همچنین هماهنگی بخشهای مختلف دولتی و خصوصی، توسعه شبکهسازی محلی، ترویج اشتغال زنان و جوانان محلی، حمایت از تعاونیهای تولید محصول سبز، ترویج بیمه محصولات سالم، دسترسی به بازار الکترونیکی خرید و فروش محصولات سبز میتوانند بهطور همافزا در راستای دستیابی به دستاوردهای توسعه پایدار اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی کارآفرینی سبز مؤثر باشند.