دوره 12، شماره 1 - ( بهار و تابستان 1404 )
جلد 12 شماره 1 صفحات 48-34 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Shirzadi Laskookalayeh S. (2025). Identifying and Prioritizing Factors Affecting the Prosperity of Rice Production Business in Mazandaran Province with the View of Sustainable Rural Employment. J Entrepreneurial Strategies Agric. 12(1), 34-48. doi:10.61186/jea.2024.409
URL: http://jea.sanru.ac.ir/article-1-409-fa.html
URL: http://jea.sanru.ac.ir/article-1-409-fa.html
شیرزادی لسکوکلایه سمیه.(1404). شناسایی و اولویتبندی عوامل مؤثر بر رونق کسب و کار تولید برنج در استان مازندران با نگرش به اشتغال پایدار روستایی راهبردهای کارآفرینی در کشاورزی 12 (1) :48-34 10.61186/jea.2024.409
گروه اقتصاد کشاورزی، دانشکده مهندسی زراعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران
چکیده: (1748 مشاهده)
چکیده مبسوط
مقدمه و هدف: عدم تناسب بین عرضه نهادههای کشاورزی با تقاضا برای محصولات متنوع این بخش، لزوم استفاده بهینه از منابع و افزایش بهرهوری را آشکار میکند. در این راستا، پرداختن به مسئله بهرهوری در تولید برنج به علت نقش اساسی آن در تغذیه اقشار مختلف جامعه، تأمین امنیت غذایی، کاهش وابستگی به واردات و خروج ارز، تقویت تعاملات تجاری با کشورهای دیگر، ایجاد درآمد، ایجاد اشتغال، ایجاد توازن در بازار کار و سرمایه و بسیاری مسائل دیگر از اهمیت بهسزایی برخوردار است. در سال 1401، استان مازندران با تولید 1/6 میلیون تن شلتوک به عنوان یک محصول راهبردی، 44/47 درصد تولید شلتوک کشور را بر عهده داشت و بدین لحاظ در رتبهی نخست کشوری قرار گرفت. این استان از دیرباز بهعنوان قطب تولید برنج شناخته میشده است و این محصول کاربر، با در اختیار داشتن حدود 76 درصد سطح کشت زراعی آبی مازندران، همواره سهم مهمی در اشتغال این استان داشته است. بر این اساس، مطالعه حاضر با هدف شناسایی و اولویتبندی عوامل مؤثر بر افزایش بهرهوری کسب و کار تولید برنج در استان مازندران با تمرکز بر سنجش میزان ناکارایی نهادههای مختلف تولیدی بهویژه نیرویکار شکل گرفته است.
مواد و روش ها: در این مطالعه، سه معیار نهادهای، مدیریتی و سیاستی-بازاری مؤثر بر رونق کسب و کار تولید برنج استخراج شده اند. معیار نهادهای کلیه عوامل تولید اثرگذار بر بهرهوری این محصول را شامل میشود که هشت زیرمعیار آب، نیرویکار، زمین، کود، سم، ماشینآلات، سرمایه و بذر را در بر میگیرد. معیار مدیریتی کلیه اقدامات مدیریتی از سوی سازمانها و ارگانهای ذیربط (جهاد کشاورزی، آب منطقهای، و اتاق بازرگانی) است که شامل شش گزینه نظارتی، اجرایی، سازمانی، خدماتی و نوآوری میشود. معیار سیاستی-بازاری نیز سیاستهای کلان دولت که میتواند بر میزان بهرهوری برنج تأثیر بگذارد را پوشش میدهد و عبارتاند از شش گزینه مالی، اقتصادی، ساختاری، تجاری، بازاریابی و توسعه راهبردی. به این ترتیب، در این مطالعه 19 گزینهی مؤثر بر بهرهوری تولید برنج در نظر گرفته شده اند. لازم به ذکر است که استخراج و اولویتبندی عوامل اثرگذار بر بهرهوری این محصول با استفاده از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، اندازهگیری بهرهوری تولید ارقام مهم این محصول (برنج مرغوب و برنج پرمحصول) با استفاده از روش تحلیل پوششی دادهها (DEA) و سپس بررسی تغییرات بهرهوری در طول زمان با استفاده از شاخص مالم کوئیست (MI) انجام شده است. دادههای موردنیاز تحقیق حاضر برای شناسایی و اولویتبندی عوامل از طریق طراحی پرسشنامه و تکمیل آن بر اساس نظرات 18 نفر از خبرگان این امر شامل کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران و شهرستان ساری و همچنین جامعهی دانشگاهی جمعآوری شدند. همچنین، برای تکمیل داده ها در اندازهگیری بهرهوری تولید و سنجش میزان کارایی نهاده ها، از آمار و اطلاعات جهاد کشاورزی استان استفاده شد.
یافته ها: از بین هشت عامل تولیدی، آب، مکانیزاسیون و زمین با اوزان 0/36، 0/2 و 0/14 مهمترین عوامل نهادهای در تولید برنج محسوب میشوند. همچنین، از بین پنج عامل مدیریتی مورد بررسی، بهرهمندی از نقطه نظرات کارشناسان کشاورزی، اجرای الگوی کشت بهینه محصولات زراعی مطابق با شرایط اقلیمی و وضعیت منابع آب استان و استفاده از فناوریهای نوین در عملیات زراعی با اوزان 0/40، 0/25 و 0/14 به عنوان سه عامل مهم و برتر برای مدیریت کسب و کار تولید برنج شناخته شده اند. علاوه بر این، گزینههای مالی، اقتصادی و بهبود ساختار نظام بازاریابی محصول برنج با اوزان 0/30، 0/22 و 0/19 به ترتیب سه زیرمعیار سیاستی-بازاری اثرگذار بر بهرهوری برنج این استان تعیین شدند. یافتهها نشان دادند که در سال زراعی 1398- 1397 در شرق استان، شهرستان قائمشهر در مصرف نهادههای زمین، ماشین، سم و کود به ترتیب 52/68، 48/26، 34/37 و 33/16 درصد ناکارا عمل کرد. در سال 1398، مقادیر ناکارایی در مصرف نهادههای زمین، نیرویکار و سم به ترتیب 71/36، 15/09 و 4/46 درصد حاصل شدند. علاوه بر این، در تولید برنج پرمحصول در شرق استان در مصرف نهادههای زمین، ماشین، بذر، آب و کود ناکارایی وجود داشت. در این ارتباط، شهرستان بهشهر به ترتیب 68/29، 52/60، 16/65، 12/63 و 7/55 درصد در مصرف نهادههای مذکور ناکارا عمل کرد. همچنین در سال 1398، شهرستانهای بهشهر و نکا در مصرف تمام نهادههای مورد بررسی به جز ماشینآلات ناکارا عمل کردند. درصد ناکارایی در مورد نهاده نیرویکار به ترتیب 16/14 و 42/07 درصد حاصل شد. علاوه بر این، مقادیر شاخص رشد بهرهوری مالم کوئیست در تولید برنج مرغوب و برنج پرمحصول به ترتیب برابر با 1/155 و 1/094 حاصل شدند و میتوان دریافت بهرهوری تولید این محصول در این استان افزایش یافته است.
نتیجه گیری: نتایج حاکی از آن هستند که در طی دوره مورد بررسی، بهرهوری ارقام مختلف برنج بهبود یافته است. البته در خصوص برنج پرمحصول، کارایی فنی تولیدکنندگان در فناوری جدیدتر کمتر از فناوری قدیمیتر است. لذا، لازم است سازمانهای متولی و شرکتهای دانشبنیان در خصوص تحقیق، نوآوری و ترویج فناوری جدید در آموزش بهرهگیری از این فناوری سرمایهگذاری کنند. در این مطالعه، «آب» بهعنوان مهمترین نهادهی اثرگذار بر افزایش بهرهوری این محصول تعیین شده است؛ لذا، توصیه میشود برای ترویج ذخیره آب و مصرف کمتر آن اقدامات لازم صورت پذیرد. همچنین، پیشنهاد میشود با حمایتهای مالی از شالیکاران و توسعهی شرکتهای دانشبنیان در راستای ارائهی سیستمهای نوین آبیاری اقدام گردد. عطف به نتایج این مطالعه، به کارگیری «ماشینآلات» دومین عامل مؤثر بر افزایش بهرهوری محسوب میشود. با کشت مکانیزه، علاوه بر کاهش هزینهی نیروی انسانی و صرفهجویی در زمان، یکنواختی و دقت کار افزایش یافته اند و آسیب کمتری به نشاء وارد میشود. با اینحال، این موضوع به معنای نادیده گرفتن نقش و اهمیت نیرویکار در امر تولید و حذف فرصتهای شغلی نیست. بلکه برعکس، توصیه میشود جهت پایداری کسب و کار تولید برنج در بلندمدت و اشتغال پایدار روستایی، آموزش نیروی انسانی ماهر و متخصص جهت بهرهمندی از مکانیزاسیون اقدام شود.
مقدمه و هدف: عدم تناسب بین عرضه نهادههای کشاورزی با تقاضا برای محصولات متنوع این بخش، لزوم استفاده بهینه از منابع و افزایش بهرهوری را آشکار میکند. در این راستا، پرداختن به مسئله بهرهوری در تولید برنج به علت نقش اساسی آن در تغذیه اقشار مختلف جامعه، تأمین امنیت غذایی، کاهش وابستگی به واردات و خروج ارز، تقویت تعاملات تجاری با کشورهای دیگر، ایجاد درآمد، ایجاد اشتغال، ایجاد توازن در بازار کار و سرمایه و بسیاری مسائل دیگر از اهمیت بهسزایی برخوردار است. در سال 1401، استان مازندران با تولید 1/6 میلیون تن شلتوک به عنوان یک محصول راهبردی، 44/47 درصد تولید شلتوک کشور را بر عهده داشت و بدین لحاظ در رتبهی نخست کشوری قرار گرفت. این استان از دیرباز بهعنوان قطب تولید برنج شناخته میشده است و این محصول کاربر، با در اختیار داشتن حدود 76 درصد سطح کشت زراعی آبی مازندران، همواره سهم مهمی در اشتغال این استان داشته است. بر این اساس، مطالعه حاضر با هدف شناسایی و اولویتبندی عوامل مؤثر بر افزایش بهرهوری کسب و کار تولید برنج در استان مازندران با تمرکز بر سنجش میزان ناکارایی نهادههای مختلف تولیدی بهویژه نیرویکار شکل گرفته است.
مواد و روش ها: در این مطالعه، سه معیار نهادهای، مدیریتی و سیاستی-بازاری مؤثر بر رونق کسب و کار تولید برنج استخراج شده اند. معیار نهادهای کلیه عوامل تولید اثرگذار بر بهرهوری این محصول را شامل میشود که هشت زیرمعیار آب، نیرویکار، زمین، کود، سم، ماشینآلات، سرمایه و بذر را در بر میگیرد. معیار مدیریتی کلیه اقدامات مدیریتی از سوی سازمانها و ارگانهای ذیربط (جهاد کشاورزی، آب منطقهای، و اتاق بازرگانی) است که شامل شش گزینه نظارتی، اجرایی، سازمانی، خدماتی و نوآوری میشود. معیار سیاستی-بازاری نیز سیاستهای کلان دولت که میتواند بر میزان بهرهوری برنج تأثیر بگذارد را پوشش میدهد و عبارتاند از شش گزینه مالی، اقتصادی، ساختاری، تجاری، بازاریابی و توسعه راهبردی. به این ترتیب، در این مطالعه 19 گزینهی مؤثر بر بهرهوری تولید برنج در نظر گرفته شده اند. لازم به ذکر است که استخراج و اولویتبندی عوامل اثرگذار بر بهرهوری این محصول با استفاده از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، اندازهگیری بهرهوری تولید ارقام مهم این محصول (برنج مرغوب و برنج پرمحصول) با استفاده از روش تحلیل پوششی دادهها (DEA) و سپس بررسی تغییرات بهرهوری در طول زمان با استفاده از شاخص مالم کوئیست (MI) انجام شده است. دادههای موردنیاز تحقیق حاضر برای شناسایی و اولویتبندی عوامل از طریق طراحی پرسشنامه و تکمیل آن بر اساس نظرات 18 نفر از خبرگان این امر شامل کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران و شهرستان ساری و همچنین جامعهی دانشگاهی جمعآوری شدند. همچنین، برای تکمیل داده ها در اندازهگیری بهرهوری تولید و سنجش میزان کارایی نهاده ها، از آمار و اطلاعات جهاد کشاورزی استان استفاده شد.
یافته ها: از بین هشت عامل تولیدی، آب، مکانیزاسیون و زمین با اوزان 0/36، 0/2 و 0/14 مهمترین عوامل نهادهای در تولید برنج محسوب میشوند. همچنین، از بین پنج عامل مدیریتی مورد بررسی، بهرهمندی از نقطه نظرات کارشناسان کشاورزی، اجرای الگوی کشت بهینه محصولات زراعی مطابق با شرایط اقلیمی و وضعیت منابع آب استان و استفاده از فناوریهای نوین در عملیات زراعی با اوزان 0/40، 0/25 و 0/14 به عنوان سه عامل مهم و برتر برای مدیریت کسب و کار تولید برنج شناخته شده اند. علاوه بر این، گزینههای مالی، اقتصادی و بهبود ساختار نظام بازاریابی محصول برنج با اوزان 0/30، 0/22 و 0/19 به ترتیب سه زیرمعیار سیاستی-بازاری اثرگذار بر بهرهوری برنج این استان تعیین شدند. یافتهها نشان دادند که در سال زراعی 1398- 1397 در شرق استان، شهرستان قائمشهر در مصرف نهادههای زمین، ماشین، سم و کود به ترتیب 52/68، 48/26، 34/37 و 33/16 درصد ناکارا عمل کرد. در سال 1398، مقادیر ناکارایی در مصرف نهادههای زمین، نیرویکار و سم به ترتیب 71/36، 15/09 و 4/46 درصد حاصل شدند. علاوه بر این، در تولید برنج پرمحصول در شرق استان در مصرف نهادههای زمین، ماشین، بذر، آب و کود ناکارایی وجود داشت. در این ارتباط، شهرستان بهشهر به ترتیب 68/29، 52/60، 16/65، 12/63 و 7/55 درصد در مصرف نهادههای مذکور ناکارا عمل کرد. همچنین در سال 1398، شهرستانهای بهشهر و نکا در مصرف تمام نهادههای مورد بررسی به جز ماشینآلات ناکارا عمل کردند. درصد ناکارایی در مورد نهاده نیرویکار به ترتیب 16/14 و 42/07 درصد حاصل شد. علاوه بر این، مقادیر شاخص رشد بهرهوری مالم کوئیست در تولید برنج مرغوب و برنج پرمحصول به ترتیب برابر با 1/155 و 1/094 حاصل شدند و میتوان دریافت بهرهوری تولید این محصول در این استان افزایش یافته است.
نتیجه گیری: نتایج حاکی از آن هستند که در طی دوره مورد بررسی، بهرهوری ارقام مختلف برنج بهبود یافته است. البته در خصوص برنج پرمحصول، کارایی فنی تولیدکنندگان در فناوری جدیدتر کمتر از فناوری قدیمیتر است. لذا، لازم است سازمانهای متولی و شرکتهای دانشبنیان در خصوص تحقیق، نوآوری و ترویج فناوری جدید در آموزش بهرهگیری از این فناوری سرمایهگذاری کنند. در این مطالعه، «آب» بهعنوان مهمترین نهادهی اثرگذار بر افزایش بهرهوری این محصول تعیین شده است؛ لذا، توصیه میشود برای ترویج ذخیره آب و مصرف کمتر آن اقدامات لازم صورت پذیرد. همچنین، پیشنهاد میشود با حمایتهای مالی از شالیکاران و توسعهی شرکتهای دانشبنیان در راستای ارائهی سیستمهای نوین آبیاری اقدام گردد. عطف به نتایج این مطالعه، به کارگیری «ماشینآلات» دومین عامل مؤثر بر افزایش بهرهوری محسوب میشود. با کشت مکانیزه، علاوه بر کاهش هزینهی نیروی انسانی و صرفهجویی در زمان، یکنواختی و دقت کار افزایش یافته اند و آسیب کمتری به نشاء وارد میشود. با اینحال، این موضوع به معنای نادیده گرفتن نقش و اهمیت نیرویکار در امر تولید و حذف فرصتهای شغلی نیست. بلکه برعکس، توصیه میشود جهت پایداری کسب و کار تولید برنج در بلندمدت و اشتغال پایدار روستایی، آموزش نیروی انسانی ماهر و متخصص جهت بهرهمندی از مکانیزاسیون اقدام شود.
فهرست منابع
1. Abbasian, E. & Mehregan, N. (2008). Total Factor Productivity (TFP) in the Transportation and Communication Sector in Iranian Economy. Transportation Research, 4(13), 317-329. [In Persian]
2. Armstrong, A.G. (1963). Technology assumptions in the construction of U.K. input-output tables. In Estimating and updating input-output coefficients. Edited by: Allen RIG, Gossling WF. Input-Output Publishing Co, London.
3. Asgharpour, M.J. (1998). Multi-criteria decision making. Printing and Publishing Center of Tehran University. [In Persian]
4. Central Bank of the Islamic Republic of Iran (CBI). (2020). Statistics and data. National accounts of Iran. Productivity indicators. www.cbi.ir.
5. Dadmand, F., & NajiAzimi, Z. (2018). The application of fuzzy DEA in evaluating the efficiency of wheat production Case study: city of Torbat e Hydarieh. Agricultural Economics Research, 10(37), 81-110. [In Persian]
6. Esfanjari, R., Khani, M., & Payman, S.H. (2022). The effect of different field sizes on the technical efficiency of rice fields (Case study: Rasht County). Journal of Researches in Mechanics of Agricultural Machinery, 11(23), 19-31. Doi: 10.22034/jrmam.2022.10128.552. [In Persian]
7. Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). (2023). FAOSTAT Database. www.fao.com.
8. Ghodsipour, h. (2000). Analyzing Hierarchical Process (AHP). Publications of Amirkabir University of Technology. First Edition.[In Persian]
9. Hosseini, S. S., Pakravan, M. R., Gilanpour, O., & Atghaei, M. (2011). Investigating The Effects of Protection Policy on Agriculture Sector TFP. Journal of Agricultural Economics and Development, 25(4), 507-516. [DOI:10.22067/jead2.v0i0.12190. [In Persian]]
10. Iranian Islamic Council Research Center (IICRC). (2023). Law on economic, social and cultural development programs of the Islamic Republic of Iran. http://www.majlis.ir.
11. Ishizaka, A., & Nemery, Ph. (2013). Multi-criteria Decision Analysis: Methods and Software. Wiley. 978-1119974079. [DOI:10.1002/9781118644898]
12. Mardani Najafabadi, M., Mirzaei, A., & Ohadi, N. (2020). Investigating the Rice Energy Efficiency Using Interval Fuzzy Data Envelopment Analysis Model (Case Study: Rice Farmers in Golestan Province). Iranian Journal of Agricultural Economics and Development Research, 51(4), 661-677. [In Persian]
13. Ministry of Agriculture Jahad (MAJ). (2022). Vice President of Information and Communication Technology Center Statistics. www.maj.ir.
14. Mohammadian, F., & Kalhori, S. (2023). Components affecting the technical efficiency of barley farmers in Asadabad city. Agricultural Economics and Development, 30(4), 21-52. [In Persian]
15. Monajem, S., Ranji, A., Khani, M., & Doristi, H. (2013). Evaluation of Rice Production System in Gilan Province by using of Analytical Hierarchy Process (AHP). Cereal Research, 3(3), 255-266. [In Persian]
16. Motaghi, S., & Motaghi, P. (2020). Application of AHP and fuzzy logic in analysis of impact Physical and human investment in promoting of industrial productivity. Investment knowledge, 9(36), 17-35. [In Persian]
17. Pakfetrat, A.K. (2019). Ranking the most important factors in the threat of sustainable water resources using hierarchical analysis method in Fars province. Master's thesis. Water engineering and hydraulic structures. Department of Civil Engineering. Faculty of Engineering. Islamic Azad university. Arsanjan unit.
18. Robertson, N. & Oinam, B. (2023). Rice suitability mapping using the analytic hierarchy process approach in a river catchment. Global Journal of Environmental Science and Management, 9(1), 141-156.
19. Shabani, I.A., & Pourghanbar, M.H. (2023). The Challenges of the Rice Export from the Northern Regions of Iran to Russia during the Years 1300-1304. Socio Economic History Studies, Institute for Humanities and Cultural Studies Biannual Journal, 11(2), 171-199. Doi: 10.30465/sehs.2022.42813.1855. [In Persian]
20. Shirzadi, S. (2009). Decision support model for sustainable management of Saravan Forest Park, Gilan. Master's thesis. Department of Agricultural Economics. School of Agriculture. University of Zabol.
21. Wolff, E.N. (1994). Productivity measurement within an input-output framework. Regional Science and Urban Economics, 24(1), 75-92. [DOI:10.1016/0166-0462(94)90020-5]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
