بهار و تابستان
برگشت به فهرست مقالات |
برگشت به فهرست نسخه ها
دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
چکیده: (۲۸ مشاهده)
عدم تناسب عرضه نهاده‌های کشاورزی با تقاضا برای محصولات متنوع این بخش، لزوم استفاده بهینه از منابع و افزایش بهره‌وری را آشکار می‌کند. در این راستا، پرداختن به مسئله بهره‌وری در تولید برنج به علت نقش اساسی در تغذیه اقشار مختلف جامعه، تأمین امنیت غذایی، کاهش وابستگی به واردات و خروج ارز، تقویت تعاملات تجاری با کشورهای دیگر، ایجاد درآمد، ایجاد اشتغال، ایجاد توازن در بازار کار و سرمایه و بسیاری مسائل دیگر از اهمیت به‌سزایی برخوردار است. در سال 1401 استان مازندران با تولید 1/6 میلیون تن شلتوک به عنوان یک محصول راهبردی، 44/47 درصد تولید شلتوک کشور را بر عهده دارد و بدین لحاظ در رتبه‌ی نخست کشوری قرار گرفته است. این استان از دیرباز به‌عنوان قطب تولید برنج شناخته می‌شده و این محصول کاربر، با در اختیار داشتن حدود 76 درصد سطح کشت زراعی آبی مازندران، همواره سهم مهمی در اشتغال استان داشته است. بدین منظور مطالعه حاضر با هدف شناسایی عوامل مؤثر بر رونق کسب و کار تولید برنج در استان مازندران با تمرکز بر سنجش میزان ناکارایی نهاده‌های مختلف تولیدی به‌ویژه نیروی‌کار شکل گرفته است.
مواد و روشها: در این مطالعه اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر بهره‌وری این محصول با استفاده از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، اندازهگیری بهره‌وری تولید ارقام مهم این محصول (برنج مرغوب و برنج پر محصول) با استفاده از روش تحلیل پوششی داده‌ها (DEA) و سپس بررسی تغییرات بهره‌وری در طول زمان با استفاده از شاخص مالم کوئیست (MI) انجام شده است. داده‌های مورد نیاز تحقیق حاضر برای شناسایی و اولویت بندی عوامل از طریق طراحی پرسشنامه و تکمیل آن بر اساس نظرات 18 نفر از خبرگان این امر شامل کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران و شهرستان ساری و همچنین جامعه‌ی دانشگاهی جمع‌آوری شده است. همچنین برای تکمیل داده ها در اندازهگیری بهره‌وری تولید و سنجش میزان کارایی نهاده ها، از آمار و اطلاعات جهاد کشاورزی استان استفاده شده است.
یافتهها: نتایج حاکی از آن است که از بین 8 عامل تولیدی، آب، مکانیزاسیون و زمین با اوزان 36/0، 2/0 و 14/0 مهم‌ترین عوامل نهاده‌ای در تولید برنج محسوب می‌شوند. همچنین از بین 5 عامل مدیریتی، بهره‌مندی از نقطه نظرات کارشناسان کشاورزی، اجرای الگوی کشت بهینه محصولات زراعی مطابق با شرایط اقلیمی و وضعیت منابع آب استان و استفاده از فناوری‌های نوین در عملیات زراعی با اوزان 0/40، 0/25 و 0/14 به عنوان سه عامل مهم و برتر برای مدیریت کسب و کار تولید برنج شناخته شده است. علاوه بر این، گزینه‌های مالی، اقتصادی و بهبود ساختار نظام بازاریابی محصول برنج با اوزان 0/30، 0/22 و 0/19 به ترتیب سه زیرمعیار سیاستی-بازاری اثرگذار بر بهره‌وری برنج این استان تعیین شدند. یافتهها نشان داده است در سال زراعی 1398- 1397 در شرق استان، شهرستان قائمشهر در مصرف نهاده‌های زمین، ماشین، سم و کود به ترتیب 52/68، 48/26، 34/37 و 33/16 درصد ناکارا عمل کرده‌است. همچنین در سال 1398 میزان ناکارایی در مصرف نهاده‌های زمین، نیروی‌کار و سم به ترتیب 71/36، 15/09 و 4/46 درصد حاصل شده است. علاوه بر این، در تولید برنج پرمحصول در شرق استان در مصرف نهاده‌های زمین، ماشین، بذر، آب و کود ناکارایی وجود داشته است. به‌طوری که شهرستان بهشهر به ترتیب 68/29، 52/60، 16/65، 12/63 و 7/55 درصد در مصرف نهاده‌های مذکور ناکارا عمل کرده است. همچنین در سال 98 شهرستان‌های بهشهر و نکا در مصرف تمام نهاده‌های مورد بررسی به جز ماشین‌آلات ناکارا عمل کرده‌اند. درصد ناکارایی در مورد نهاده نیروی‌کار به ترتیب 16/14 و 42/07 درصد حاصل شده است.
نتیجه گیری: نتایج حاکی از آن بود که در طی دوره مورد بررسی بهره‌وری ارقام مختلف برنج افزایش یافته است. البته در خصوص برنج پرمحصول کارایی فنی تولیدکنندگان در فناوری جدیدتر کمتر از فناوری قدیمی‌تر است. لذا لازم است سازمان‌های متولی و شرکت‌های دانش‌بنیان در خصوص تحقیق، نوآوری و ترویج فناوری جدید در آموزش بهره‌گیری از این فناوری سرمایه‌گذاری کنند. با توجه به نتایج پیشنهاد می‌شود با حمایت‌های مالی از شالی‌کاران و توسعه‌ی شرکت‌های دانش‌بنیان در راستای ارائه‌ی سیستم‌های نوین آبیاری و افزایش بهره‌وری اقدام گردد. همچنین جهت پایداری کسب و کار تولید برنج در بلندمدت، آموزش روستاییان جهت بهره‌مندی از مکانیزاسیون در امر تولید توصیه می‌گردد.
مواد و روشها: در این مطالعه اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر بهره‌وری این محصول با استفاده از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، اندازهگیری بهره‌وری تولید ارقام مهم این محصول (برنج مرغوب و برنج پر محصول) با استفاده از روش تحلیل پوششی داده‌ها (DEA) و سپس بررسی تغییرات بهره‌وری در طول زمان با استفاده از شاخص مالم کوئیست (MI) انجام شده است. داده‌های مورد نیاز تحقیق حاضر برای شناسایی و اولویت بندی عوامل از طریق طراحی پرسشنامه و تکمیل آن بر اساس نظرات 18 نفر از خبرگان این امر شامل کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران و شهرستان ساری و همچنین جامعه‌ی دانشگاهی جمع‌آوری شده است. همچنین برای تکمیل داده ها در اندازهگیری بهره‌وری تولید و سنجش میزان کارایی نهاده ها، از آمار و اطلاعات جهاد کشاورزی استان استفاده شده است.
یافتهها: نتایج حاکی از آن است که از بین 8 عامل تولیدی، آب، مکانیزاسیون و زمین با اوزان 36/0، 2/0 و 14/0 مهم‌ترین عوامل نهاده‌ای در تولید برنج محسوب می‌شوند. همچنین از بین 5 عامل مدیریتی، بهره‌مندی از نقطه نظرات کارشناسان کشاورزی، اجرای الگوی کشت بهینه محصولات زراعی مطابق با شرایط اقلیمی و وضعیت منابع آب استان و استفاده از فناوری‌های نوین در عملیات زراعی با اوزان 0/40، 0/25 و 0/14 به عنوان سه عامل مهم و برتر برای مدیریت کسب و کار تولید برنج شناخته شده است. علاوه بر این، گزینه‌های مالی، اقتصادی و بهبود ساختار نظام بازاریابی محصول برنج با اوزان 0/30، 0/22 و 0/19 به ترتیب سه زیرمعیار سیاستی-بازاری اثرگذار بر بهره‌وری برنج این استان تعیین شدند. یافتهها نشان داده است در سال زراعی 1398- 1397 در شرق استان، شهرستان قائمشهر در مصرف نهاده‌های زمین، ماشین، سم و کود به ترتیب 52/68، 48/26، 34/37 و 33/16 درصد ناکارا عمل کرده‌است. همچنین در سال 1398 میزان ناکارایی در مصرف نهاده‌های زمین، نیروی‌کار و سم به ترتیب 71/36، 15/09 و 4/46 درصد حاصل شده است. علاوه بر این، در تولید برنج پرمحصول در شرق استان در مصرف نهاده‌های زمین، ماشین، بذر، آب و کود ناکارایی وجود داشته است. به‌طوری که شهرستان بهشهر به ترتیب 68/29، 52/60، 16/65، 12/63 و 7/55 درصد در مصرف نهاده‌های مذکور ناکارا عمل کرده است. همچنین در سال 98 شهرستان‌های بهشهر و نکا در مصرف تمام نهاده‌های مورد بررسی به جز ماشین‌آلات ناکارا عمل کرده‌اند. درصد ناکارایی در مورد نهاده نیروی‌کار به ترتیب 16/14 و 42/07 درصد حاصل شده است.
نتیجه گیری: نتایج حاکی از آن بود که در طی دوره مورد بررسی بهره‌وری ارقام مختلف برنج افزایش یافته است. البته در خصوص برنج پرمحصول کارایی فنی تولیدکنندگان در فناوری جدیدتر کمتر از فناوری قدیمی‌تر است. لذا لازم است سازمان‌های متولی و شرکت‌های دانش‌بنیان در خصوص تحقیق، نوآوری و ترویج فناوری جدید در آموزش بهره‌گیری از این فناوری سرمایه‌گذاری کنند. با توجه به نتایج پیشنهاد می‌شود با حمایت‌های مالی از شالی‌کاران و توسعه‌ی شرکت‌های دانش‌بنیان در راستای ارائه‌ی سیستم‌های نوین آبیاری و افزایش بهره‌وری اقدام گردد. همچنین جهت پایداری کسب و کار تولید برنج در بلندمدت، آموزش روستاییان جهت بهره‌مندی از مکانیزاسیون در امر تولید توصیه می‌گردد.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
